HYDROEKO – Biuro Poszukiwań i Ochrony Wód Sp. z o.o.

Udział w XXII konferencji naukowo-technicznej „Bezpieczeństwo zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenach objętych antropopresją” w Częstochowie

ANALIZA ZMIAN W WYZNACZANIU I USTANAWIANIU STREF OCHRONNYCH UJĘĆ WÓD, WPROWADZONYCH NOWĄ USTAWĄ PRAWO WODNE Z DNIA 20 LIPCA 2017 ROKU

WPROWADZENIE

Nowa ustawa Prawo wodne z 20 lipca 2017 r., która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2018 r., w swym założeniu dostosowuje nasze przepisy krajowe w dziedzinie gospodarowania wodami do przepisów Unii Europejskiej, w tym zwłaszcza zawartych w dyrektywie 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej – RDW). W porównaniu z poprzednią ustawą wprowadziła ona ‒ w zakresie stref ochronnych ujęć wód ‒ bardzo istotne zmiany, które nie wynikają wprost z wymagań RDW, ale są wynikiem naszej wewnątrzkrajowej dyskusji dotyczącej poprawy efektywności ochrony zasobów wodnych ujęć wód służących do zaopatrzenia ludności w wodę do picia. Należy w tym miejscu podkreślić, że kwestia ochrony tych zasobów w formie specjalnie wprowadzanych zakazów, nakazów i ograniczeń w użytkowaniu terenu nie jest szczegółowo uregulowana w przepisach prawnych Unii Europejskiej, która szczegółowe rozwiązania w tym zakresie pozostawia do decyzji poszczególnych krajów. W RDW, jak również w Dyrektywie Wód Podziemnych 2006/118/EC (GWD) i opracowaniu metodycznym WFD CIS ‒ Guidance document No.16, „Groundwater in Drinking Water Protected Areas”, brak jest szczegółowych wskazówek jak należy zapewnić ochronę zasobów wodnych ujęć wód podziemnych zbiorowego zaopatrzenia ludności przed ich degradacją ilościową i jakościową. Najogólniej można powiedzieć, że RDW nastawiona jest głównie na diagnozę stanu zasobów wodnych, rozumianą jako stałą kontrolę ich stanu jakościowego i ilościowego (monitoring). W rozumieniu Dyrektywy obiektem ochrony nie są same ujęcia ze swymi obszarami zasilania, ale tzw. ”groundwater bodies” (GWB), czyli wydzielone części wód podziemnych wykorzystywane lub nadające się do wykorzystania w przyszłości do zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę do picia (Rodzoch, 2010). Mimo że ustanawianie stref ochronnych dla ujęć wód zbiorowego zaopatrzenia ludności nie jest wymagane w przepisach unijnych, to w większości krajów europejskich ujęcia takie są chronione w tym trybie już od wielu lat i przyjęcie RDW nic w tym zakresie nie zmieniło. W wielu krajach strefy ochronne traktuje się jako główny element programów działań na rzecz ochronny zasobów wodnych przeznaczonych do spożycia. Zasady wyznaczania i ustanawiania stref ochronnych ujęć w różnych krajach często znacznie się różnią, tak jak i skuteczność tych działań dla ochrony wód podziemnych. Dobrze się stało, że również w naszym kraju dostrzega się wagę tego problemu, co znalazło swój wyraz także w nowej ustawie Prawo wodne.

W raporcie Ocena zakresu i skutków ustanawiania stref ochronnych ujęć wód podziemnych w Polsce, przygotowanym w 2004 r. na zamówienie Ministra Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (Rodzoch, 2004), szczegółowo zidentyfikowano i opisano stan formalny i rzeczywisty ochrony obszarów zasilania ujęć wód podziemnych zbiorowego zaopatrzenia ludności w naszym kraju. Stwierdzono, że o ile stan formalny ochrony ujęć wód tego typu prezentuje się względnie dobrze, o tyle praktyka i stan rzeczywistej ochrony ich zasobów wodnych przedstawia się bardzo źle. Najważniejsze „słabe punkty” tej ochrony zostały zdefiniowane następująco:

• Zasięg stref ochronnych jest bardzo często źle wyznaczony i słabo udokumentowany.
• Inwentaryzacja ognisk zanieczyszczenia oraz analiza stwarzanego przez nie zagrożenia dla wód ujmowanych na ujęciu jest pobieżna, zbyt ogólna i bardzo często ograniczona tylko do rejonu samego ujęcia.
• Proponowane działania ochronne w zakresie użytkowania terenu i korzystania z wód (zakazy, nakazy, ograniczenia) bardzo często są słabo uzasadnione i nie uwzględniają specyficznej sytuacji ujęcia i zidentyfikowanych zagrożeń.
• W większości przypadków proponowane działania ochronne są formułowane tak, aby nie były zbyt uciążliwe i nie wywoływały protestów.
• Ze strony instytucji ustanawiających strefy ochronne brak jest właściwej kontroli nad wypełnianiem zapisów sformułowanych w decyzji ustanawiającej strefę, co sprawia, że często są one lekceważone.
• Ustanowionym strefom ochronnym nie towarzyszą szczegółowe programy działań mających na celu ochronę ujmowanych zasobów wodnych (działań inwestycyjnych, prowadzenia monitoringu, reagowania w sytuacjach kryzysowych).

Chociaż na przestrzeni kilkunastu lat, jakie upłynęły od opublikowania ww. raportu, sytuacja nieco się poprawiła, wymienione wyżej „słabe punkty” nie zostały wyeliminowane, co sprawia, że rzeczywista ochrona ujęć wód jest cały czas w wielu przypadkach iluzoryczna.

ANALIZA ZAPISÓW NOWEJ USTAWY PRAWO WODNE

W podsumowaniu raportu z 2004 r. (Rodzoch, 2004) sformułowano wniosek, że ochrona ujęć wód w Polsce oficjalnie wygląda znacznie lepiej niż w rzeczywistości i ogólnie jest bardzo słabo egzekwowana. Taki stan rzeczy wynikał w dużej mierze z niewłaściwych i nieprecyzyjnych przepisów prawa. Nowa ustawa Prawo wodne w swoim założeniu miała wyeliminować najbardziej istotne „słabe punkty” w całej procedurze wyznaczania i ustanawiania stref ochronnych ujęć wód i przyczynić się tym samym do poprawy efektywności ochrony ich zasobów wodnych. W przedstawionej poniżej analizie starano się ocenić, czy nowe uregulowania prawne rzeczywiście umożliwią, a przynajmniej ułatwią osiągnięcie tego celu.

Cel i przedmiot ochrony, zapisany w art. 120, nie uległ zmianie. Ustanowienie strefy ochronnej (SO) nadal służy zapewnieniu odpowiedniej jakości wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ochronie zasobów wodnych. Usunięto jedynie sformułowanie, że SO mogą być ustanawiane, co sugerowało, że nie ma takiego formalnego wymogu, nawet w odniesieniu do terenu ochrony bezpośredniej. Tak jak w poprzedniej wersji ustawy PW, utrzymano podział strefy ochronnej (SO) na dwa tereny ochronne: teren ochrony bezpośredniej (TOB) i teren ochrony pośredniej (TOP).

Nowa ustawa PW wprowadza ważny i potrzebny obowiązek ustanowienia TOB dla każdego ujęcia wody, z wyłączeniem ujęć wody służących do zwykłego korzystania z wód (art. 121 ust. 3.). W przypadku TOP obowiązek jego ustanowienia dotyczy wszystkich ujęć wody zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę do picia, dostarczających więcej niż 10 m3 wody na dobę lub służących zaopatrzeniu w wodę więcej niż 50 osób. Dotyczy to także ujęć indywidualnych, eksploatowanych w ramach działalności handlowej, usługowej i przemysłowej, oraz budynków użyteczności publicznej, o ile spełniają powyższy warunek (art. 133. ust. 5.). Obowiązek ten dotyczy ujęć, dla których analiza ryzyka wykazała potrzebę ustanowienia TOP (art. 133. ust. 3.). Tak sformułowany obowiązek nawiązuje wprost do wymagań RDW w zakresie ochrony GWB oraz do praktyki większości krajów europejskich, w których ujęcia zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę podlegają obligatoryjnej ochronie przez ustanawianie dla nich terenu ochrony pośredniej. W tym zakresie pozytywnie zakończyły się wieloletnie starania środowisk hydrogeologicznych i inspektoratów sanitarnych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo zaopatrzenia w wodę ludności w wodę do spożycia. Nowe przepisy zlikwidowały obowiązującą od 2002 r. zasadę dowolności w zakresie ochrony ujęć wód zbiorowego zaopatrzenia, bardzo szkodliwą i potencjalnie niebezpieczną w dobie różnorakich zagrożeń terrorystycznych i powszechnych aktów wandalizmu.

Sposób wyznaczania zasięgu stref ochronnych ujęć wód nie uległ zmianie. Tak jak poprzednio, nowa ustawa PW nie określa sposobu wyznaczania TOB. Wymaga tylko jego ogrodzenia i oznakowania (tak jak dotychczas). W przypadku wyznaczania terenów TOP również nie wprowadzono zmian. Nadal tereny te wyznacza się na podstawie ustaleń zawartych dokumentacji hydrogeologicznej (dla ujęć wód podziemnych) i dokumentacji hydrologicznej (dla ujęć powierzchniowych). Utrzymano zasadę, że maksymalny zasięg TOP dla ujęć wód podziemnych wyznacza izochrona 25-letniego czasu wymiany wód w warstwie wodonośnej, a dla ujęć powierzchniowych z potoku górskiego lub z górnego biegu rzeki może obejmować całą zlewnię cieku powyżej ujęcia wody. Nie wprowadzono również żadnych zmian w zakresie sposobu oznakowania granic ustalonych TOP.

Do chwili obecnej zasięg TOP wyznacza się najczęściej w oparciu o zalecenia poradników metodycznych wydanych jeszcze w latach 90. ubiegłego wieku (Macioszczyk, Rodzoch, Frączek, 1993; Ostojski, Bystrzanowski, 1995). W przypadku stref dla ujęć wód podziemnych, sposób wyznaczania TOP jest dodatkowo dosyć szczegółowo określony w § 6. ust. 2. rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, w części dotyczącej sporządzania dokumentacji ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia. Niestety, brak jest podobnego rozporządzenia w odniesieniu do ujęć powierzchniowych, co bardzo utrudnia prawidłowe wyznaczanie dla nich stref ochronnych. Należy też zauważyć, że z uwagi na duży postęp technologiczny i metodologiczny w zakresie dokumentowania hydrogeologicznego i hydrologicznego, jaki dokonał się od końca lat 90. ubiegłego wieku, wskazane byłoby przygotowanie nowych poradników metodycznych, lepiej dostosowanych do aktualnych potrzeb oraz przepisów krajowych i europejskich.

W przypadku TOP ujęć wód podziemnych należy zwrócić uwagę na problem wskazany już w raporcie z 2004 r. (Rodzoch, 2004), dotyczący zapisu, że teren ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych wyznacza się na podstawie ustaleń zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej tego ujęcia, który w przekonaniu autora jest jedną z głównych przyczyn kłopotów z właściwym wyznaczaniem stref. Jest to sprawa stosunkowo prosta, ale niestety, z niezrozumiałych względów od wielu lat nie udaje się zmienić tego zapisu, mimo wielu nowelizacji ustawy Prawo wodne oraz ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Jest sprawą oczywistą, że dla wyznaczenia strefy ochronnej (TOP) niezbędne jest wykonanie dokumentacji hydrogeologicznej, ale powinna to być dokumentacja odrębna od dokumentacji ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia, bo ta z reguły nie dokumentuje wystarczająco dokładnie całego obszaru jego zasilania, zwłaszcza w zakresie rozpoznania sozologicznego oraz oceny wrażliwości ujmowanych wód podziemnych na zanieczyszczenie. W większości przypadków dużych ujęć oraz w obszarach zabudowanych o dużej ilości współpracujących ze sobą ujęć dla ustalenia zasięgu terenu ochrony pośredniej konieczne są badania modelowe obejmujące obszar znacznie rozleglejszy niż obszar zasilania pojedynczego ujęcia. Problem ten został częściowo rozwiązany przez wprowadzenie odpowiedniego zapisu w § 6. ust. 2. pkt. 7, w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. Wydaje się, że wprowadzenie zapisu o treści: Teren ochrony pośredniej wyznacza się na podstawie ustaleń zawartych w dokumentacji określającej warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wód podziemnych, rozwiązało by całkowicie problem i, co ważne, nadało by właściwą rangę samemu opracowaniu, które pod względem metodycznym jest dużo bardziej skomplikowane niż przygotowanie dokumentacji ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia. Należy również zwrócić uwagę, że do właściwego przygotowania rozporządzenia ustanawiającego strefę ochronną, oparcie się tylko na dokumentacji hydrogeologicznej może być niewystarczające. W niektórych przypadkach do uzasadnienia proponowanych zakazów, nakazów i ograniczeń w użytkowaniu terenu może być wymagane wykonanie dodatkowych, specjalistycznych ekspertyz i badań, wykraczających poza zakres kompetencji hydrogeologa.

Sposób ustalania zakazów, nakazów i ograniczeń w strefie ochronnej został dość istotnie zmieniony, ale, niestety, nie do końca właściwie. W odniesieniu do TOB nowa ustawa PW nie wprowadziła żadnych istotnych zmian dotyczących zakazów i nakazów tam obowiązujących. Sposób organizacji terenu ochronnego oraz zakres i sposób ochrony pozostały takie same. Inaczej jest w przypadku TOP, dla którego znacząco rozbudowano listę robót i czynności, których wykonywanie może być zakazane lub ograniczone. W chwili obecnej lista ta obejmuje 26 pozycji numeratywnie wyszczególnionych w art. 130, bez różnicowania ich dla ujęć powierzchniowych i podziemnych, jak było w poprzedniej ustawie PW. Problem z zapisem tego artykułu nie polega jednak na zawartości tej listy, ale na jego sformułowaniu w sposób, który może poważnie utrudnić ustanowienie właściwej ochrony zasobów wodnych ujęcia. Usunięcie z poprzedniego zapisu sformułowania o treści a w szczególności powoduje, że lista ma charakter zamknięty i w sytuacji zidentyfikowania zagrożenia, które nie zostało na niej umieszczone, nie ma możliwości jego uwzględnienia w decyzji ustanawiającej strefę. Takie rozumienie zapisu zostało dodatkowo potwierdzone w sformułowaniu art. 137. ust. 1. pkt. 2. Jest to istotne niedopatrzenie, które powinno być usunięte.

Tryb i procedura ustanawiania strefy ochronnej zostały zmienione w sposób bardzo istotny i raczej pozytywny, ale niestety sformułowania niektórych zapisów nie do końca zostały dobrze przemyślane i mogą świadczyć o tym, że były tworzone przez osoby słabo obeznane z praktyką dokumentowania i ustanawiania stref ochronnych ujęć.

W przypadku TOB, oprócz obowiązku ich ustanawiania dla wszystkich ujęć, z wyjątkiem tych służących do zwykłego korzystania z wód, zmieniono w sposób zasadniczy procedurę ich formalnego ustanawiania. W chwili obecnej TOB jest ustanawiany nie na wniosek właściciela ujęcia, ale z urzędu przez właściwy organ Wód Polskich w drodze decyzji (art. 135. ust. 1). Organem tym jest Dyrektor właściwego terytorialnie zarządu zlewni, których na terenie całego kraju wydzielono 50. Tym samym ustanawianie TOB zostało wyjęte z kompetencji jednostek samorządu terytorialnego, tak samo jak i wydawanie pozwoleń wodnoprawnych. Ustawa stwierdza również (art. 136), że to organ Wód Polskich będzie określał obszar TOB. W art. 551 podano dodatkowo, że dla ujęć wody, dla których dotychczas nie ustanowiono TOB, organ Wód Polskich ustali je w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do końca czerwca 2018 r. Oba przytoczone wyżej zapisy są mocno nieprzemyślne przez ustawodawcę i będą musiały być skorygowane. Zarządy zlewni raczej nie będą zajmowały się samodzielnie wyznaczaniem obszarów TOB i z pewnością udział właścicieli ujęć będzie tu niezbędny. Termin wskazany w art. 551 należy uznać za całkowicie nierealny.

W przypadku TOP do procedury ich ustanawiania włączono obowiązek przeprowadzenia analizy ryzyka jako podstawy podjęcia decyzji o ustanowieniu TOP lub rezygnacji z niego (art. 133). Jak podano wcześniej wymóg ten dotyczy praktycznie większości ujęć wykorzystywanych w całości lub częściowo do zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. Właściciel ujęcia wody realizujący zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę jest obowiązany przeprowadzić taką analizę ryzyka i przekazać ją do właściwego wojewody, do którego kompetencji, od początku 2018 r., należy formalne ustanawianie stref ochronnych ujęć wód, z wyznaczonymi TOP. Analiza ryzyka ma być aktualizowana nie rzadziej niż co 10 lat, a w przypadku ujęć wody dostarczających mniej niż 1000 m3 wody na rok ‒ nie rzadziej niż co 20 lat (art. 133. ust. 6). Na właścicieli wszystkich wymienionych wyżej ujęć, dla których do tej pory nie ustanowiono strefy ochronnej obejmującej teren ochrony pośredniej, nałożono obowiązek wykonania analizy ryzyka w terminie do końca 2020 r. i złożenia wniosku o ustanowienie strefy ochronnej obejmującej TOB i TOP, jeżeli będzie to uzasadnione wynikami tej analizy (art. 551. ust. 2.). Należy zwrócić uwagę, że obowiązek wykonania analizy ryzyka dotyczy także tych ujęć, dla których w dokumentacjach hydrogeologicznych ustalających ich zasoby eksploatacyjne stwierdzono brak potrzeby ustanowienia TOB. Zapisy ustawy nie dopuszczają tu żadnych wyjątków. Biorąc pod uwagę fakt, że w bardzo wielu przypadkach opinia o braku potrzeby ustanowienia TOB była powierzchowna i słabo udokumentowana, zastosowane w ustawie podejście do problemu należy uznać za jak najbardziej prawidłowe.

Zgodnie z nową ustawą PW, analiza ryzyka powinna obejmować ocenę zagrożeń zdrowotnych z uwzględnieniem czynników negatywnie wpływających na jakość ujmowanej wody, przeprowadzoną w oparciu o analizy hydrogeologiczne lub hydrologiczne oraz dokumentację hydrogeologiczną lub hydrologiczną, analizę identyfikacji źródeł zagrożenia wynikających ze sposobu zagospodarowania terenu, a także o wyniki badania jakości ujmowanej wody (art. 133. ust. 3). Należy w tym miejscu podkreślić, że wyniki analizy ryzyka o tak zdefiniowanym zakresie mogą stanowić dobrą podstawę do podjęcia racjonalnej decyzji dotyczącej potrzeby formalnego ustanowienia TOP, pod warunkiem, że analiza ta zostanie wykonana profesjonalnie, z uwzględnieniem wszystkich wymaganych elementów. Ponieważ zakres tej analizy pokrywa się częściowo z zakresem dokumentacji hydrogeologicznej i hydrologicznej, stanowiących podstawę formalnego ustanowienia strefy, rodzą się pytania i wątpliwości co do zakresu i sposobu jej wykonania. W aktualnej sytuacji braku rozporządzenia wykonawczego i wskazań metodycznych w tym zakresie, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że analiza ryzyka, tak bardzo istotna w całej procedurze ustanawiania stref, nie będzie spełniała oczekiwanych wymagań. Jest to tym bardziej realne, że w przeciwieństwie do dokumentacji hydrogeologicznej lub hydrologicznej, którą może sporządzać i podpisywać tylko uprawniony hydrogeolog lub hydrolog, w obecnej sytuacji prawnej analizę ryzyka może sporządzać dowolna osoba, nawet bez odpowiedniego wykształcenia i doświadczenia. Kwestia uprawnień do sporządzania analizy ryzyka wymaga pilnego uregulowania.

W przypadku stref ochronnych ujęć wód podziemnych niejasna jest również kwestia pozycji i znaczenia analizy ryzyka w stosunku do dokumentacji hydrogeologicznej. Artykuł 133. ust. 2. pkt. 2 nowej ustawy PW stanowi, że strefę ochronną obejmującą TOB i TOP ustanawia się, gdy potrzeba taka wynika z wykonanej analizy ryzyka. Jednocześnie w rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej znajduje się zapis, że część opisowa dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wód podziemnych powinna zawierać m.in. analizę potrzeby ustanowienia dla niego strefy ochronnej (§ 6. ust. 1. pkt 10). Rodzi się zasadnicze pytanie o to, która opinia będzie ważniejsza i jak należy postępować gdy obie nie będą ze sobą zgodne. Ta kwestia powinna być również jak najpilniej rozwiązana, aby uniknąć paraliżu decyzyjnego.

Innym poważnym błędem jest przypisanie wojewodzie kompetencji w zakresie przyjmowania opracowań analizy ryzyka, a nie organowi administracji geologicznej, umiejscowionemu u marszałka lub starosty. Analiza ryzyka ma być opracowaniem opartym na szczegółowej analizie warunków hydrogeologicznych i sozologicznych obszaru zasilania ujęcia, co wydaje się sprawą oczywistą. Przypisując ww. kompetencje wojewodzie, z góry zakłada się brak jakiejkolwiek merytorycznej kontroli nad poprawnością formalną i metodologiczną analizy ryzyka, z uwagi na brak specjalistów hydrogeologów w urzędach wojewódzkich. Aby analiza ryzyka mogła spełniać swoją funkcję, powinna być opiniowana i przyjmowana przez organa administracji geologicznej. Opinia taka mogłaby być przekazywana dalej do wojewody, w którego kompetencji byłoby już prowadzenie samej procedury ustanowienia strefy ochronnej i wydanie stosownego rozporządzenia, tak jak to zostało przyjęte w nowej ustawie PW.

PODSUMOWANIE I PROPOZYCJE DZIAŁAŃ

Jak podkreślono wyżej, nowa ustawa PW wprowadziła ważne i w dużej mierze pozytywne zmiany w zakresie ustanawiania stref ochronnych ujęć wód w naszym kraju. Dotyczy to w szczególności likwidacji zasady dowolności w zakresie ustanawiania stref ochronnych ujęć wód oraz wprowadzenia wymogu wykonania analizy ryzyka jako podstawy podjęcia decyzji o ustanowieniu strefy ochronnej lub rezygnacji z niej, w stosunku do praktycznie wszystkich ujęć wód zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. Niestety, niektóre zapisy tej ustawy są niefortunne a nawet błędne i w konsekwencji mogą spowodować, że w kwestii ochrony tych ujęć nie uda się osiągnąć znaczącej poprawy, co było przecież celem wprowadzonych zmian. Poniżej wyszczególniono najważniejsze działania, jakie należy podjąć, aby zapisy nowej ustawy PW w kwestii ochrony ujęć wód wcielić efektywnie w życie.
Ustanowienie TOB z urzędu dla wszystkich ujęć wód podlegających temu przepisowi. Prawdopodobnie termin ustalony w ustawie na 30 czerwca 2018 r. będzie musiał być wydłużony. Zarządy zlewni, na podstawie posiadanych przez RZGW wykazów ujęć wód, powinny zwrócić się do ich właścicieli o przekazanie niezbędnych dokumentów, na podstawie których będą mogły ustanowić z urzędu TOB dla eksploatowanych przez nich ujęć. Pracownicy zarządów zlewni bez udziału właścicieli ujęć nie będą w stanie sami wyznaczyć tych terenów ochronnych.
Wykonanie analizy ryzyka dla wszystkich ujęć wymienionych w ustawie nie posiadających dotąd ustanowionych terenów ochrony pośredniej (TOP). Zgodnie z ustawą właściciele takich ujęć powinni Zamawiający wykonanie takiej analizy i przekazać ją do zaopiniowania wojewodzie, w terminie do końca 2020 r. W tej ważnej sprawie należy najpierw rozstrzygnąć następujące kwestie:

• Kto może przygotować analizę ryzyka? Z uwagi na specyfikę i zakres niezbędnych prac zadanie to powinno być powierzone doświadczonym hydrogeologom i hydrologom (w zależności od typu ujęcia), posiadającym uprawnienia resortowe do wykonywania dokumentacji hydrogeologicznych lub hydrologicznych.
• Kto w urzędzie wojewódzkim miałby opiniować analizy ryzyka w sytuacji, gdy urzędy te nie mają wyspecjalizowanych komórek do tego powołanych? W stosunku do ujęć wód podziemnych właściwa kontrola merytoryczna tych opracowań może być sparowana jedynie przez organa administracji geologicznej (geologów wojewódzkich i powiatowych). Być może powinna być dodatkowo opiniowana przez Państwową Inspekcję Sanitarną sprawującą kontrolę nad bezpieczeństwem zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia.
• Co powinna zawierać analiza ryzyka i jak powinna być przygotowana od strony formy i treści? Aby uniknąć dowolności w podejściu wykonawców do przygotowania takiej analizy a jednocześnie ustalić jednolite wymagania dotyczące ich opiniowania i przyjmowania, niezbędne jest przygotowanie w trybie pilnym odpowiedniego poradnika metodycznego lub choćby instrukcji postępowania. Poradnik taki powinien dotyczyć ujęć wód podziemnych i powierzchniowych, ponieważ wiele analizowanych zagadnień jest wspólnych.
• Jak należy ustalić pozycję i rolę analizy ryzyka w stosunku do dokumentacji hydrogeologicznej ujęcia, w której, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, również dokonuje się analizy potrzeby ustanowienia lub nie TOP? Jak należy postępować, gdy ustalenia obu opracowań będą ze sobą sprzeczne?

Przygotowanie opracowania umownie nazwanego projektem strefy ochronnej ujęcia. Ten etap procedury wyznaczania i ustanawiania stref cały czas zawiera istotne „słabe punkty”, które powinny być wyeliminowane. Najistotniejsze działania, jakie powinny być tu podjęte, wymieniono poniżej:

• Zapewnienie wysokiego poziomu merytorycznego wykonania opracowania dokumentującego strefę ochronną ujęcia (TOP) przez właściwy wybór wykonawcy. Należy zadbać, aby opracowania te wykonywały osoby i firmy do tego uprawnione i kompetentne (tj. hydrogeolodzy i hydrolodzy z uprawnieniami, firmy o potwierdzonych doświadczeniach).
• Wzmocnienie kontroli merytorycznej jakości opracowań, tak, by spełniały one nie tylko wymagania formalne, ale także były wykonane zgodnie z zasadami sztuki hydrogeologicznej i hydrologicznej oraz najlepszych praktyk w tym zakresie. Być może w szerszym zakresie należałoby wspierać się opiniami niezależnych ekspertów.
• Aby poprawić jakość opracowań dokumentujących strefy ochronne ujęć wód podziemnych i powierzchniowych, niezbędne jest przygotowanie nowego poradnika metodycznego, stanowiącego rozszerzenie i uzupełnienie poradników wydanych w latach 90. Wymagają tego zmienione przepisy oraz postęp technologiczny i metodologiczny w zakresie dokumentowania hydrogeologicznego i hydrologicznego.

Przedstawione wyżej propozycje dotyczą działań, które powinny być podjęte w pierwszej kolejności, aby program wzmocnienia ochrony ujęć wód zbiorowego zaopatrzenia ludności mógł być efektywnie realizowany. Jest jednak jeszcze wiele innych „słabych punktów” w całej procedurze wyznaczania i ustanawiania stref ochronnych ujęć wód, które powinny być również stopniowo eliminowane. Przygotowanie poradnika metodycznego pozwoliłoby szczegółowo scharakteryzować te „słabe punkty” i zaproponować działania i sposób postępowania w celu ich wyeliminowania.

WYKORZYSTANA LITERATURA

1) MACIOSZCZYK T., RODZOCH A., FRĄCZEK E. – Projektowanie stref ochronnych źródeł i ujęć wód podziemnych (Poradnik metodyczny). MOŚZNiL. Warszawa, 1993.
2) OSTOJSKI M., BYSTRZANOWSKI W. K. – Poradnik metodyczny wyznaczania i zagospodarowania stref ochronnych ujęć i źródeł wód powierzchniowych. MOŚZNiL. Warszawa, 1993.
3) RODZOCH A. – Ocena zakresu i skutków ustanawiania stref ochronnych ujęć wód podziemnych w Polsce (Raport). MOŚZNiL. Warszawa, 2004.
4) RODZOCH A. – The groundwater intakes protection zones as an important element of measures for the protection of drinking groundwater resources. Materiały XXXVIII IAH Congress „Groundwater quality sustainability”. Kraków, 2010.

Wykonanie: AGINUS